У Вялікабрытаніі выдалі кнігу пад назвай «Кантралёр з Беларусі», піша Daily Mail. Яна расказвае пра працэс над былым паліцаем Андрэем Саванюком родам з Брэстчыны — першым і адзіным чалавекам, якога брытанскі суд прызнаў вінаватым у нацысцкіх ваенных злачынствах.
Аўтары 384-старонкавай кнігі пра ваеннага злачынцу з Беларусі — даследчык Майк Андэрсан і пісьменнік Ніл Хансан.
— Гэта кранальная і пераканаўчая справаздача, заснаваная на інтэрв'ю з ацалелымі і сведкамі. Яна апавядае пра дбайную працу правасуддзя ў расследаванні злачынстваў, якія не становяцца менш жудаснымі ад таго, што былі здзейсненыя так даўно, — піша Daily Mail.
Андрэй Саванюк, суд над якім лёг у аснову сюжэту, — ураджэнец мястэчка Дамачава на Брэстчыне. Пасля пачатку вайны ён адным з першых добраахвотна ўступіў у дапаможную паліцыю. Вылучаўся асаблівай жорсткасцю і энтузіязмам у знішчэнні мясцовага габрэйскага насельніцтва. Пасля таго як падчас пагрому былі схопленыя і забітыя 2900 габрэяў, сам узначаліў атрады, якія высочвалі ўцекачоў. Сведкі расказалі мноства гісторый пра тое, як ён збіваў габрэйскіх жанчын і дзяцей.
У 1944 годзе, пасля таго як немцы сышлі з Дамачава, Саванюк збег на Захад. Некалькі месяцаў адслужыў у СС, а потым дэзерціраваў і ўступіў у гусарскі полк Арміі Андэрса.
Урэшце ён асеў у Брытаніі пад выглядам ветэрана, які нібыта ваяваў на баку саюзнікаў. Сваё імя змяніў на Энтані, а прозвішча напісаў на польскі манер праз «w»: Sawoniuk. Працаваў прыбіральшчыкам у бальніцы, потым білетным кантралёрам на чыгунцы, пісала газета The Washington Post.
Тым не менш у СССР яго пачалі шукаць практычна адразу пасля вайны. Як расказваў TUT.BY, у 1951-м злачынец напісаў ліст брату ў Дамачава: так савецкія спецслужбы даведаліся, што ён жывы. Але ў гады халоднай вайны не было шанцу прыцягнуць яго да адказнасці.
У канцы 1980-х СССР перадаў брытанскім уладам інфармацыю пра 96 ваенных злачынцаў, якія хаваюцца на Захадзе. Сярод іх быў і Саванюк.
У 1995-м Скотланд-Ярд пачаў расследаванне, сабраўшы 90 тысяч старонак дакументаў і апытаўшы сотні сведак у Беларусі, Расіі, Нідэрландах і Ізраілі, і праз чатыры гады беларус нарэшце паўстаў перад судом.
Дарэчы, яшчэ адзін чалавек, пра якога апавядае выдадзеная ў Брытаніі кніга, — Бэн-Цыён Блюштэйн, былы сябар дзяцінства Саванюка. Пасля вайны ён з’ехаў у Ізраіль, а на працэсе стаў галоўным сведкам абвінавачання.
На судзе Саванюку выставілі абвінавачванні ў забойстве габрэяў на акупаваных немцамі тэрыторыях. Ён іх адмаўляў, запэўніваючы, што яго агаварылі на загад КДБ, аднак калегія прысяжных прызнала яго вінаватым у забойствах 18 габрэяў — так былы паліцай стаў адзіным чалавекам, якога ў Вялікабрытаніі судзілі па законе аб ваенных злачынцах.
Саванюк атрымаў два пажыццёвыя зняволенні і памёр натуральнай смерцю ў турме ў 2005-м — яму было 84 гады.
