Депутат Палаты представителей и доктор исторических наук Игорь Марзалюк в передаче «Сімвалы беларускай вечнасці» на телеканале СТВ рассказал о своем мнении насчет национальной идеи белорусов. Он считает, что зарождалась она во второй половине XIX столетия.
— Любая нацыянальная ідэя — гэта адказ на тры фундаментальных для любога народа пытання: адкуль мы, хто мы, куды мы ідзём? Другая палова XIX стагоддзя стала часам, калі беларуская інтэлігенцыя ў поўны голас заявіла пра сябе, патрабуючы прызнання права беларускага народа на ўласную дзяржаўнасць, развіццё роднай мовы і культуры. Паражэнне паўстання 1863−1864 гг. было знакавай, найбольш важнай для нас, беларусаў, вехай у нашым беларускім нацыягенэзе.
З аднаго боку, былі ажыццёўлены вельмі эфектыўныя меры з боку царскай адміністрацыі па дэпаланізацыі тэрыторыі Беларусі. Была разбурана сістэма аднаўлення традыцыі Рэчы Паспалітай, польскасці як асноўнай гісторыка-палітычнай парадыгмы на нашых землях. З іншага боку, пры ўдзеле беларускай інтэлігенцыі заходнерускага кшталту была распрацавана новая этнакультурная парадыгма, якая прывяла і да іншых трансфармацый. Пачаўся сапраўдны бум этнаграфічных, гістарычных, філалагічных даследаванняў нашых зямель.
У выніку напружанага супрацьстаяння польскай і рускай нацыянальнай ідэй у Беларусі сустрэліся дзве плыні. З аднаго боку, пакрыўджаныя адміністрацыяй губернатара Мураўёва і яго паслядоўнікамі прадстаўнікі мясцовай праваслаўнай беларускай эліты. З другога — расчараваная ў Польшчы дробная шляхта, якая тут змагалася за польскую справу, але ёй пастаянна давалі зразумець у Варшаве, што яны — «палякі другога гатунку».
Гэтыя дзве плыні зліліся разам і стварылі беларускі нацыянальны рух у поўным сэнсе слова. У ходзе далейшага вывучэння маладым пакаленнем беларускай інтэлігенцыі сваёй краіны, кантактаў з украінскім нацыянальным рухам, знаёмства з ідэямі федэралізму ўмацоўвалася іх уяўленне аб неабходнасці стварэння беларускага палітычнага руху, беларускай палітычнай суб’ектнасці.
Прынцыпова важна тое, што з часоў «Гомана» і да часу стварэння «Нашай Нівы» беларускі рух развіваўся ў першую чаргу як антыпольскі, асноўным ворагам і апанентам гэтага руху быў польскі нацыяналізм. Стаўка рабілася на супрацоўніцтва ў першую чаргу з палітычнай элітай Расіі. Натуральна, што гаворка ішла не пра сяброўства з вялікадзяржаўнымі расійскімі шавіністамі, для якіх беларускага народа не існавала ў прынцыпе і па азначэнні.
Национальная идея по Марзалюку
— Факт застаецца фактам: без БССР не было б сучаснай суверэннай Рэспублікі Беларусь, нашага агульнага нацыянальнага дома. Шматгадовае існаванне БССР стварыла канчатковыя ўмовы для афармлення сучаснай беларускай нацыі і незалежнай дзяржавы — Рэспублікі Беларусь. Сваю нацыянальную ідэю беларускі народ фармулюе проста і дакладна: «Быў, ёсць, буду! На сваёй зямлі ў сваёй незалежнай дзяржаве. Бо толькі ва ўласным нацыянальным доме мы можам і павінны людзьмі звацца!»
Болей аптымізму! Мы яго заслужылі! Над намі наша, беларуская птушка бусел, з намі магутнасць нашай зямлі, яе несакрушальная моц, як несакрушальныя і непарушныя ў сваёй сіле і магутнасці беларускія зубры. З намі наша крынічнае беларускае слова, хараство і прыгажосць нашых жанчын, мудрасць і веліч нашых продкаў, увасобленая ў пабудаваных імі храмах, замках, ратушах.
З намі наш беларускі свет, наша беларускае сумоўе. Наша зямля, наша сонца, наша паветра! Бог, Бацькаўшчына, бацькі! Парадак ва ўсім! Наш беларускі парадак, на нашай зямлі пад белымі крыламі! Усё гэта і ёсць сімвалы нашай беларускай нацыянальнай самабытнасці, сімвалы нашай, беларускай ідэі, нашай беларускай вечнасці!